Sve učestalija međusobna ucjenjivanja pokazuju kako su zbog eura članice eurozone još podijeljenije, piše Dominik Loson (Dominic Lawson) u britanskom „Indipendentu“ (The Independent).
Ono što je počelo sa solidarnošću završava se sa prijetnjama ucjenjivanjem. Svi koji su učestvovali u prijemu Grčke u eurozonu znaju da je ona frizirala budžetske podatke da bi bili u skladu sa odredbama Mastrihtskog ugovora o uvođenju eura. Ali to je manje važno u poređenju sa velikom mističnom vjerom u panevropsku harmoniju uspostavljenu preko zajedničke valute.
Nepopustljivim Italijanima je prije toga dozvoljeno da uđu u euro klub pod istim uslovima, tako da se postavljalo pitanje: zašto da diskriminišemo naše grčke rođake, potomke tvoraca demokratije?
Međutim, njemačka vlada je odavno prestala da odaje počast sjaju atinske kulture i umjesto toga neuvijeno predočava: smanjite vaš budžet kao što ste obećali ili ćete biti izbačeni iz eurozone – čak i iz Evropske Unije.
Prošle sedmice, portparol koalicije „Siriza“, velikog dobitnika posljednjih grčkih izbora, uzvratio je da evropski ministri finansija, predvođeni neumoljivim njemačkim Volfgangom Šojbleom (Wolfgang Schäuble), nemaju drugog izbora nego da omoguće Grčkoj sljedeću tranšu od 246 milijardi eura koliko iznosi spasilački paket za ovu zemlju, i to bez saglasnosti Atine za dalja rezanja javne potrošnje. Ovaj grčki političar kao razlog navodi da “ako mi napustimo eurozonu, Italija će biti sledeća na udaru finansijskih tržišta”.
Drugim riječima: “Lijepu malu valutu ste dobili, Volfgang; šteta ako joj se bilo šta desi”.
Euro zaista izgleda kao predivna benigna valuta za Nijemce. Sa djelotvornim paritetom eura u odnosu na manje konkurentne južne evropske susede, Nijemci su ostvarili ogroman trgovinski višak unutar eurozone, na veliku radost svoje izvozne privrede. Međutim, pogrešan je stav da ih zbog toga drugi mogli unedogled ucjenjivati. Ovi ogromni njemački viškovi su pretočeni u kreditni bum u ostatku eurozone – i gdje mislite odakle je došao veći dio ove nevjerovatne sume koja je potrošena na spekulativnom španskom tržištu nekretnina?
Situacija je bolno slična onoj sa kojom se sada suočava Kina, koja je takođe nastojala da izvuče korist kao izvoznik sa valutom čija je vrijednost potcijenjena. Ona je sada izložena velikim gubicima po osnovu ogromnih dolarskih depozita koje je akumulirala.
Predviđanja ekonomista
Činjenica je da su sjevernoamerički ekonomisti prvi predviđali kataklizmu eura (ne samo mi, britanski skeptici, koje su podrugljivo nazivali salonski “antievropljani”).
Te, 1999. godine, kada je euro počeo da se koristi u virtuelnoj formi, Robert Mandel (Mundell) sa Univerziteta Kolumbija je dobio Nobelovu nagradu za rad o “optimalnim valutnim zonama”.
On je isticao da uspješna valutna zona zahtijeva potpunu mobilnost rada (no, da li će Grk otići da radi u prosperitetnu Finsku kada stvari krenu loše u Atini?). Prema Mandelu, potrebno je usklađivanje poslovnih ciklusa u cijeloj eurozoni (mada je zbog konsolidacije njemačke ekonomije u prethodnoj deceniji, kamatna stopa za euro bila mnogo niža nego što je to odgovaralo, na primjer, Irskoj koja je bila u usponu).
Povrh svega, takva valuta zahtijeva neku vrstu centralne vlade koja bi osigurala fiskalni transfer iz bogatijih dijelova eurozone na njenu periferiju koja se suočava sa ekonomskim nedaćama (doduše, Njemačka je prihvatila zajedničku valutu samo pod uslovom da neće biti fiskalne unije: njegi poreski obveznici to nikada ne bi podržali i dalje ne podržavaju).
Drugi nobelovac, pokojni ekonomista Milton Fridman (Friedman) je to još jasnije predočio 1997. godine. “Evropa je primjer nepovoljne situacije za zajedničku valutu. Ona je sastavljena od različitih nacija, koje govore različite jezike, sa raznorodnim običajima, čiji građani osjećaju mnogo veću lojalnost i privrženost svojoj zemlji nego zajedničkom tržištu ili ideji Evrope”.
Fridman skoro i da nije imao potrebu da to objasni svojim američkim čitaocima. Monetarna unija u SAD je uspostavljena poslije političke unije (sasvim suprotno u odnosu na Evropu).
Plan za spasavanje
Prirodno, ovakve kritike sa druge strane Atlantika doživljavane su u Briselu samo kao izraz straha ljubomornog rivala od ujedinjene Evrope u borbi za trgovinsku premoć.
Eurokratija je smatrala da, zaista, “kočija može da se stavi ispred konja”. Oni su željeli političku uniju – evropsku nadnacionalnu državu sa valutom koja će biti takmac dolaru kao globalnoj rezervnoj valuti – ali su znali da birači u svakoj pojedinačnoj državi nisu bili spremni za odricanje od suvereniteta svojih nacionalnih parlamenata. Stoga je bila ideja da se uvede zajednička valuta, prkoseći i ekonomiji i historiji, u cilju da se ljudi osjećaju “više Evropljanima” i, na taj način, prijemčiviji za političku uniju u ne tako dalekoj budućnosti.
Međutim, sve učestalije međusobne prijetnje ucjenjivanjem između Grčke i Njemačke pokazale su sa šokantnom jasnoćom da Evropska monentarna unija bez odgovarajuće demokratske odgovornosti, u stvari, vodi ka tome da su pojedine države još podjeljenije, umjesto da bude obrnuto. Na to je, upravo, upozoravao 1997. godine još jedan američki ekonomista Martin Feldstejn (Feldstein) sa Harvarda.
Neki od prvih pobornika ovog potpuno neodgovornog eksperimenta predložili su plan za spasavanje sna o ujedinjenoj Evropi.
Bivši predsjednik Evropske komisije i glavni inicijator uvođenja evra, Žak Delor (Jacques Delors), bivši njemački kancelar Helmut Šmit (Schmidt) i bivši generalni sekretar Savjeta Evrope Havijer (Javier) Solana – nalaze se među poznatim potpisnicima pisma pod naslovom “Stvarajmo Evropu iz temelja” (bottom-up). Pomalo je hipokrizija da to predlažu ljudi koji su gradili tehnokratski model evropskih integracija sa vrha (top-down).
U svakom slučaju u ovom manifestu se ističe: “Mi, potpisnici, želimo da obezbijedimo prostor za djelovanje evropskog civilnog društva… kao protivtežu hijerarhijski ustrojenoj Evropi, Evropi elita i tehnokrata koja sada prevladava, koja sebe smatra odgovornom za određivanje sudbine građanstva Evrope – ako bude potrebno, protiv njegove volje”.
Prilagođavajući veliki apel predsednika Džona Kenedija (John F. Kennedy), ovi tvorci sadašnjeg evropskog sistema, ističu – bez imalo ironije – da je njihov “cilj da demokratizuju nacionalne demokratije kako bi obnovili Evropu u duhu pokliča: ‘Nemojte pitati šta Evropa može da uradi za vas, već se zapitajte šta vi možete da uradite za Evropu!”.